Śladami braci Briggsów i ich spadkobierców

Rafał Redeł SP4

 11 listopada 2002    19:44


Wprowadzenie


Z pewnością trudno jest przecenić wpływ, jaki mieli na rozwój Marek angielscy przedsiębiorcy bracia Edward, Alfred i John Briggs. W drugiej połowie XIX wieku zdecydowali się na lokalizację w tym właśnie miejscu swojego przedsięwzięcia, które istotnie zmieniło oblicze okolicy. Dlatego też warta odnotowania jest każda próba przekazania pamięci o tych postaciach młodszym pokoleniom markowian oraz tym, którzy zamieszkali w Markach stosunkowo niedawno.
Obok prac zawodowych historyków związanych z Markami - Zbigniewa Paciorka czy Czesława Brodzickiego - nie sposób nie dostrzec przedsięwzięcia, którego podjęli się uczniowie działający w kole historycznym przy Szkole Podstawowej nr 4. W latach 2001-2002 pod opieką pani Aleksandry Tomczyk opracowali oni album "Briggsowie i ich spadkobiercy w dziejach naszego miasta Marki". Praca ta została w 2002 roku nagrodzona Główną Nagrodą - kolejną już dla mareckiego koła - w konkursie "Ochrona Dziedzictwa Kulturalnego" organizowanym przez Dyrekcję Zamku Królewskiego w Warszawie.

We wprowadzeniu do albumu napisano: "(...) Myślimy jednak o tym, w jaki sposób upowszechnić rezultaty badań, ponieważ chcemy, aby przeszłość Marek ocalić od zapomnienia, aby stała się lepiej znana zwłaszcza wśród młodzieży oraz tych, którzy osiedlają się tutaj na stałe, wiążąc swoje losy z naszym miastem". Mamy nadzieję, że także ta skromna publikacja internetowa choćby w niewielkim stopniu przyczyni się do osiągnięcia założonych przez uczniów celów.

[ciąg dalszy na kolejnych stronach]


Uczniowie z Koła Historycznego w trakcie poszukiwania materiałów


Główna nagroda przyznana przez Dyrekcję Zamku Królewskiego w roku 2002


Historia pewnego przedsięwzięcia


Na początku lat 80-tych XIX wieku na polskie ziemie zaboru rosyjskiego przybyli angielscy przedsiębiorcy z zamiarem zbudowania tu ogromnej przędzalni wełny, mającej konkurować z ośrodkiem łódzkim i eksportować swoje wyroby na rynek rosyjski. Dysponowali znaczącym kapitałem jak i doświadczeniem w tej dziedzinie, gdyż w rodzimym Bradford - silnym w XIX wieku ośrodku przemysłowym Anglii - bracia Briggs prowadzili fabrykę o dźwięcznej nazwie "Briggella", działającą w tej samej branży.
Ostateczny wybór lokalizacji padł na podwarszawską wieś Marki. Na początku 1883 roku firma "Briggs, Posselt i spółka" nabyła grunty należące dotychczas do "Folwarku i cegielni wójtostwa Marki" a już w 1884 uruchomiono produkcję w jednej z największych i najnowocześniejszych wówczas przędzalni wełny w Europie Środkowo-Wschodniej.
Wydarzenie to można bez przesady uznać za początek historii współczesnych Marek - powstanie fabryki zainicjowało bowiem procesy, które zamieniły podwarszawską wieś w osadę robotniczą a w końcu (w roku 1967) w samodzielne miasto. Dzięki działalności Briggsów w Markach powstała Szkoła Elementarna, osiedle robotnicze o stosunkowo - jak na tamte czasy - wysokim standardzie, zaczęła znacząco rosnąć liczba mieszkańców. Briggsowie mieli także istotny udział w sfinansowaniu budowy kościoła Św. Izydora, który dodatkowo zintegrował marecką społeczność (przedtem mieszkańcy uczęszczali na msze w kościółku w Grodzisku). Obrazu gwałtownych zmian przełomu wieków dopełnia doprowadzenie z Warszawy linii kolejki wąskotorowej - słynnej mareckiej ciuchci.
Losy samego przedsięwzięcia przedstawiały się w skrócie następująco: gdy ze spółki wycofał się Ernest Posselt, firma zmieniła nazwę na "E. Briggs Bros & Co". Po śmierci w 1898 r. Edwarda Briggsa spadkobiercami firmy zostali dwaj młodsi bracia - John i Alfred. Gdy z kolei w roku 1911 zmarł John, jedynym właścicielem pozostał najmłodszy Alfred. Mniej więcej w tym okresie warunki rynkowe uległy znacznej zmianie i potężna niegdyś fabryka zaczęła podupadać. Po śmierci Alfreda w roku 1925 nieruchomości fabryczne, osiedle i pałacyk stały się - na mocy zawartej wcześniej umowy - własnością spokrewnionej z Briggsami rodziny Whiteheadów. Najbardziej znani przedstawiciele tej rodziny to zmarły w 1993 r. lekarz Charles (Karol) Whitehead, któremu za zasługi dla miasta w 1990 r. nadano tytuł Honorowego Obywatela Marek oraz Alfred Whitehead, który m.in. uczestniczył w walkach września 1939 i działał jako cichociemny (w r. 1944). Spadkobiercy Whiteheadów są do dziś właścicielami części "briggsowskich" nieruchomości: między innymi osiedla robotniczego oraz pałacyku, w którym mieści się Zespół Szkół nr 1.
Jak czytamy w przygotowanym przez członków Koła Historycznego albumie
"wzruszająca jest dla nas młodych ludzi historia tych angielskich rodzin [Briggsów oraz Whiteheadów - R.R.]. Nie byli to tacy zwyczajni ekonomiści, którzy Marki traktowali tylko jako źródło dochodów. (...) Nie traktowali tutejszego środowiska obojętnie. Problemy ludności mareckiej nie były im obce."

-> Link: Rycina prezentująca fabryki Briggsów - z lewej strony w Markach, z prawej w Bradford (opublikowana dzięki uprzejmości p. Władysława Opłotnego)

Świder, rok 1913. Drugi z prawej stoi Alfred Briggs, pierwsza z prawej siedzi żona J. Briggsa - Flora z Granzowów-Briggsowa

Marki, lata 30-te - Siedzą od lewej: Charles Whitehead, Jan Wedel, Stoją od lewej: Alfred Whitehead, Franciszek Whitehead

Prace porządkowe przy nagrobku Briggsów na warszawskim cmentarzu ewangelickim przeprowadzone przez Koło Historyczne.


Pamiątki po Briggsach w dzisiejszych Markach


Choć nie działa już fabryka Briggsów i chociaż oni sami odeszli już dawno, ślady ich działalności są wyraźnie widoczne na terenie dzisiejszych Marek - poniżej wymienimy pokrótce te najważniejsze. Więcej zdjęć omawianych obiektów obejrzeć można w innym dziale portalu - w galerii:

Budynek szkoły elementarnej - wzniesiony ok. 1890 roku jako ważny element zbudowanego przez Briggsów osiedla robotniczego w Markach. Nawiązująca do angielskiego budownictwa XIX-wiecznego architektura obiektu - z wieżyczką będącą do dziś charakterystycznem punktem Marek - była prawdopodobnie dziełem znanego projektanta i budowniczego Edwarda Lilpopa. Budynek ten służył jako szkoła przez blisko 100 lat, po czym w latach 80-tych XX wieku przeznaczony został na siedzibę Mareckiego Ośrodka Kultury.

Tzw. kamienice Briggsów - zbudowane w latach 80. XIX wieku osiedle robotnicze przeznaczone było dla rosnącej liczby zatrudnionych w fabryce osób. Osiedle składa się z budynków jednopiętrowych i parterowych, przede wszystkim z mieszkaniami dwuizbowymi. Zamieszczone zdjęcie kamienic pochodzi z lat 70. XX wieku.

Pałacyk Briggsów - postawiony w latach 80-tych z przeznaczeniem na rezydencję właścicieli mareckiej fabryki, obecnie służy jako budynek Zespołu Szkół nr 1. Uwagę zwraca charakterystyczna oranżeria i zdobienia części frontowej budynku.

Park nad rzeką Długą - założony przez Briggsów w pobliżu ich siedziby, przez lata zaniedbany, od roku 2004 sukcesywnie porządkowany i przywracany mieszkańcom. Wiele drzew w tym parku podlega ochronie konserwatorskiej.

Drewniany budynek mieszkalny - obecnie noszący adres Piłsudskiego 41, pierwotnie przeznaczony był dla specjalistów z zagranicy, w późniejszych czasach służył mieszkańcom Marek jako przychodnia lekarska, natomiast obecnie mieści się tu siedziba Towarzystwa Rozwijania Aktywności Dzieci "Szansa"

Kościół Św Izydora - zbudowany w roku 1899 stylu neogotyckim przy znaczącym wsparciu finansowym i organizacyjnym ze strony Briggsów (pomimo iż byli oni wyznania protestanckiego).

Po samej fabryce - będącej ciekawym założeniem przemysłowym - pozostało niestety niewiele. Niezburzona część zabudowań fabrycznych wykorzystywana jest głównie jako magazyn. Natomiast w Bradford na terenie "Briggella Mills" do dziś funkcjonuje fabryka tekstyliów, choć należy już do innego przedsiębiorstwa - Hield Brothers.

Na zakończenie tego krótkiego tekstu warto przytoczyć słowa uczniów z Koła Historycznego. W swoim albumie napisali oni: "Naszą pracą wychodziliśmy naprzeciw oczekiwaniom tutejszego środowiska. Tego rodzaju zadania nie podjęła się dotychczas żadna szkoła. Z przyjemnością słyszeliśmy opinie typu - dobrze, że tym się zajęliście; pamiętajcie o mieszkańcach, niech i oni skorzystają z waszego dorobku".

Opracował na podstawie
materiałów Kola Historycznego:
Rafał Redeł

Galeria

Komentarze:

Zastrzeżenie

Opinie publikowane na łamach Portalu Społeczności Marek są prywatnymi opiniami piszących — redakcja Portalu nie ponosi za nie żadnej odpowiedzialności.
Osoby publikujące w artykułach lub zamieszczające w komentarzach wypowiedzi naruszające prawo mogą ponieść z tego tytułu odpowiedzialność karną lub cywilną.

ACTIVENET - strony www, sklepy internetowe - Marki, Warszawa

skocz do góry