13 sierpnia 2011 20:22
Żołnierze Bitwy Warszawskiej 1920 roku, którym nie dane było wrócić do swoich domów, spoczęli na cmentarzach Radzymina, Kobyłki, Marek.
Na naszym mareckim cmentarzu także znajduje się mogiła żołnierska. Spoczywa w niej 16 poległych żołnierzy. Pięciu z nich znamy z nazwiska. Jedenastu spoczęło jako nieznani. Są to żołnierze z pól walki w rejonie Strugi - a więc z najbardziej zagrożonej linii obronnej. Do Warszawy było stamtąd tylko 14 kilometrów.
Jest to ostatnia z mogił żołnierskich. A było ich ponad sto. Obok poległych na polu walki spoczęli tu także ci, którzy zmarli w szpitalu wojskowym w Czerwonym Dworze w Pustelniku.
Groby żołnierskie - były to tradycyjne mogiły ziemne, porosłe trawą lub okryte darnią. Na każdym z nich umieszczono drewniany, około metrowej wysokości krzyż, a na nim tabliczkę zawierającą informacje o poległym: jego imię, nazwisko, wiek oraz datę śmierci. Na niektórych tabliczkach widniał tylko napis: NN (nazwisko nieznane).
Takie groby wymagają troskliwej pielęgnacji. Latem 1932 roku komenda Związku Strzeleckiego Oddziału Marki-Pustelnik postanowiła uporządkować zaniedbane mogiły, a także wznieść pomnik. Powołano Komitet Wykonawczy Budowy. Prezydium Komitetu stanowili: Prezes - August Ruszczykowski, Sekretarz - Karol Sokołowski, Skarbnik - Stanisław Jankowski
W krótkim czasie zebrano fundusze i w przeciągu 2-ch miesięcy zamiary zostały zrealizowane. Jak wynika ze sprawozdania finansowego komitetu, całkowity koszt budowy pomnika, łącznie z organizacją uroczystości, wyniósł 1302,10 zł. Komitet zorganizował pokaz filmu "Na Sybir". Dochód z tego pokazu wyniósł 188,37 zł. Pozostała kwota pochodziła ze składek firm, instytucji i osób prywatnych.
Pomnik wykonano z betonu. Zaprojektowany został przez jednego z członków Związku Strzeleckiego Oddziału Marki-Pustelnik.
Pomnik składał się z trzech prostokątnych brył. Najwyższa, środkowa, miała 3 metry wysokości. Wieńczył ją zrywający się do lotu orzeł. Umieszczono na niej krzyż na wzór Krzyża Niepodległości. Po obu stronach, na niższych bryłach umieszczono odznakę legionową i odznakę 17. Pułku Piechoty. Ofiarował je Sebastian Bulik.
Mogiły otoczono betonowym obmurowaniem i ogrodzono ręcznie kutymi łańcuchami. Pomnik wykonany został przez mareckiego przedsiębiorcę - Stanisława Bulika.
Wszystkie prace, związane z budową pomnika i organizacją obchodu, zostały dokonane wspólnymi siłami kierownictwa i komendy Oddziału Związku Strzeleckiego Marki-Pustelnik. Pracami kierowali August Ruszczykowski i L. Józefowski. (imię nieznane- przyp. A.Widomski)
Pomnik z 1932 roku
Foto: Pikiel Witold, Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji
Wydatną pomoc okazali opiekunowie i przyjaciele Oddziału: dowództwo i władze przysposobienia wojskowego 30-go pułku piechoty, Komenda Związku Strzeleckiego powiatu warszawskiego i Zarząd Państwowych Zakładów Inżynieryjnych. W prace komitetu włączyło się aktywnie szereg miejscowych firm, instytucji i mieszkańców.
Poświęcenie i odsłonięcie pomnika odbyło się 1 listopada 1932 roku. Uroczystości związane z uczczeniem pamięci poległych, rozpoczął raport miejscowych organizacji strzeleckich i wychowania fizycznego przed Komendantem Głównym i Okręgowym Związku Strzeleckiego.
Do przeglądu stanęły: kompania honorowa Związku Strzeleckiego ze swoim sztandarem, ochotnicza straż pożarna z Zielonki ze sztandarem i orkiestrą, klub sportowy Makabi z Pustelnika i najstarsze klasy szkół powszechnych w Markach, Pustelniku i Strudze.
Bezpośrednio po raporcie odbyło się nabożeństwo w miejscowym kościele i pochód na cmentarz.
Po poświęceniu pomnika wygłosił przemówienie proboszcz parafji Marki, ks. Jesionowski. Następnie przemawiali: ob. Ruszczykowski imieniem miejscowego Oddziału Zw. Strzeleckiego, ob. Redaktor Piotrowski imieniem władz Zw. Strzeleckiego, przedstawiciel miejscowej gminy wyznaniowej żydowskiej, p. poseł Goetel imieniem klubu sejmowego B.B.W.R., p. pułk. Grzędziński imieniem wojska, wreszcie p. Starosta pow. Warszawskiego, Wardejn-Zagórski .
Orkiestra 30 pp. odegrała marsz żałobny Beethovena i hymn narodowy, a chór Oddziału Stołecznego Zw. Legjonistów wykonał pieśń "W mogile ciemnej "
(fragment pochodzi z gazety "Głos Mazowsza" nr 41/42 z dn. 30.11.1932 r.)
Po przemówieniach, przy dźwiękach hymnu narodowego przybyła strzelecka sztafeta z ogniem zapalonym od znicza przy Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie.
Zapalenie znicza podczas odsłonięcia Pomnika w 1932 roku
Foto: Pikiel Witold, Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji
Wieniec składa Starosta powiatu Warszawskiego - Tadeusz Wardejn-Zagórski.
Foto: Pikiel Witold, Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji
Następnie wieńce złożyły następujące instytucje i organizacje:
- Urząd Gminy Marki,
- Koło B.B.W.R. Marki-Pustelnik,
- Zarząd Gminy Wyznaniowej Żydowskiej,
- Oddział Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet w Markach,
- Oddział Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet w Pustelniku,
- Związek Peowiaków Marki-Pustelnik,
- Komisja Sportowa gminy Marki,
- Ochotnicza Straż Pożarna w Pustelniku,
- Koło Przyjaciół Szkoły w Pustelniku,
- oddział Związku Strzeleckiego grupy "Ursus",
- Żydowski Klub Sportowy Makkabi w Pustelniku,
- Oddział Zw. Strzeleckiego Marki-Pustelnik,
- Szkoły powszechne w Markach, Pustelniku i Strudze.
Uroczystość odbyła się w obecności kilkutysięcznej rzeszy miejscowych obywateli przy udziale przedstawicieli organizacyj i instytucyj z terenu gminy i powiatu. Nie wszystkim jednak względy polityczne bądź ambicje osobiste i urazy pozwoliły na wzięcie udziału w obchodzie, całkowicie wszak pozbawionym piętna politycznego: nie stawiło się mianowicie miejscowe gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", a Straż Pożarna w Markach także nie wzięła udziału in corpore - przysyłając tylko trzech swoich delegatów.
Zgrzyt ten nie zakłócił jednakże podniosłego nastroju i uczucia równości wobec mogił tych, którzy życie swoje ojczyźnie w ofierze złożyli.
(fragment pochodzi z gazety "Głos Mazowsza" nr 41/42 z dn. 30.11.1932 r.)
Mijały lata. Piękny orzeł z pomnika został skradziony. Pomnik zaczął popadać w ruinę i z czasem został rozebrany, a pamięć po nim powoli wygasała.
Do początku lat siedemdziesiątych XX w. istniały jeszcze groby żołnierskie. Znajdowały się one tu, gdzie dziś jest zbiorowa mogiła oraz po jej prawej i lewej stronie. W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku żołnierskie kwatery zostały zlikwidowane. Pozostała z nich tylko niewielka zbiorowa mogiła.
Nasi przodkowie złożyli hołd bohaterom, którzy nie wahali się ginąć w obronie Ojczyzny i dopiero co odzyskanej niepodległości, by pamięć o nich nigdy nie wygasła. Z inicjatywy kilku mieszkańców postawiono pomnik.
W marcu 2010 roku, z inicjatywy kilku mieszkańców Marek, powstał Społeczny Komitet Odbudowy Pomnika Żołnierzy 1920 roku. Apelujemy do mieszkańców Miasta Marki o wsparcie tej szlachetnej inicjatywy.
(więcej informacji o komitecie)
W tym roku obchody 91 rocznicy rozpoczną się tradycyjnie w kościele św. Andrzeja Boboli w Strudze uroczystą Mszą Świętą odprawioną w intencji żołnierzy Pułku Strzelców Wileńskich, obrońców przedmościa Strugi.
Nowym elementem obchodów będzie powrót do przedwojennej tradycji. Na cmentarzu parafialnym w Markach przy mogile żołnierzy 1920 roku odbędzie się Apel Pamięci. Asysta honorowa z Batalionu Reprezentacyjnego Wojska Polskiego odda salwę honorową. Trębacz odegra sygnał "Śpij kolego".
Brak będzie tylko jednego elementu - pomnika. Ale wierzę w to, że w przyszłym roku, w 80 rocznicę budowy pierwszego pomnika, stanie nowy pomnik. Tradycja i pamięć nie zaginą.
Antoni Widomski
Bo Rzeczpospolita to skarb, co życia jest wart,
Pochylmy więc czoła, przed tymi co wczoraj,
Przeleli za nią krew.
Cześć ich pamięci.
Ideę odbudowy pomnika wesprzeć można dokonując wpłaty na rzecz komitetu:
Społeczny Komitet Odbudowy Pomnika Żołnierzy 1920 roku w Markach
Al. Marszałka Józefa Piłsudskiego 93; 05-270 Marki
Konto bankowe:
Bank Pekao SA III O w Warszawie, ul. Tadeusza Czackiego 21/23, 00-950 Warszawa
Nr 79 1240 1040 1111 0010 3600 2046
Oryginalny artykuł opisujący uroczystość odsłonięcia Pomnika w 1932 r., pochodzący z gazety "Głos Mazowsza" nr 41/42 z dn. 30.11.1932 r. plik pdf
Zaproszenie oraz program uroczystości w dniu 14 sierpnia 2011 roku.
